Τελ. ενημέρωση:
28-Jul-2000

Αρχ Ελλ Ιατρ, 16(5), Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1999, 437-451

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Ανεπιθύμητες ενέργειες
μετά από μακρά χορήγηση αντιρετροϊκής θεραπείας
Aπό τη μείωση της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης ως τη λιποδυστροφία

Ε. ΣΑΜΠΑΤΑΚΟΥ, Π. ΓΑΡΓΑΛΙΑΝΟΣ
Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων, ΠΓΝΑ «Γ. Γεννηματάς

Οι πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της αντιμετώπισης της HIV-λοίμωξης με την ένταξη των αναστολέων της πρωτεάσης (PΙs) στην αντιρετροϊκή αγωγή, άλλαξαν θεαματικά τη φυσική πορεία της νόσου, με σημαντική μείωση της θνητότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Όμως, παράλληλα, υπάρχει αυξημένη αναγνώριση και αναφορά ανεπιθύμητων ενεργειών από τη χρονία λήψη της θεραπείας. Λόγω του μακρού χρόνου επιβίωσης των ασθενών με ΗIV-λοίμωξη, είναι λογικό η τοξικότητα μετά από χρονία χορήγηση των νουκλεοσιδικών αναλόγων (NsRTIs) να είναι πιο εμφανής τα τελευταία χρόνια. Σε πειραματικό και κλινικό επίπεδο, η τοξικότητα αυτή είναι καλά χαρακτηρισμένη, όπως και ο υποκείμενος παθογενετικός μηχανισμός της, που φαίνεται να είναι κοινός στις πολυσυστηματικές εκδηλώσεις της τοξικότητας αυτής και να αφορά σε μειωμένη οξειδωτική φωσφορυλίωση των μιτοχονδρίων των ανθρώπινων κυττάρων. Όσον αφορά τη νεότερη ομάδα αντιρετροϊκών, τα μη νουκλεοσιδικά ανάλογα (NNsRTIs) και το νεότερο NRTI abacavir, χαρακτηρίζονται από μια γενικευμένη αντίδραση υπερευαισθησίας, που αν και αποτελεί ανεπιθύμητη ενέργεια που εκδηλώνεται άμεσα, περιγράφεται γιατί εμφανίζεται σε σχετικά μεγάλη αναλογία ασθενών και αποτελεί πολύ συχνή αιτία διακοπής της αγωγής. Επιπρόσθετα, ένα νέο σύνδρομο, που περιλαμβάνει μεταβολές σώματος, λόγω ανακατανομής συνολικού σωματικού λίπους, και μεταβολικές διαταραχές, πρόσφατα περιγράφεται με ολοένα αυξανόμενη συχνότητα σε HIV(+) ασθενείς, που στην πλειονότητα έχουν ανταποκριθεί καλά στην αγωγή. Υπάρχει η γενική παραδοχή ότι αποτελεί ανεπιθύμητη ενέργεια των PIs, αν και η αιτιολογική συσχέτιση δεν έχει τεκμηριωθεί. Οι πλέον εμφανείς αισθητικές μεταβολές του σώματος είναι η αύξηση της περιμέτρου της κοιλιάς και η λέπτυνση των άκρων, συχνά με προβολή των υποδόριων φλεβών. Απώλεια υποδόριου λίπους προσώπου, αυξημένη εναπόθεση λιπώδους ιστού στην αυχενική μοίρα, καθώς και αύξηση μεγέθους μαστών, σε γυναίκες, έχουν επίσης αναφερθεί. Αν και μεταβολικές διαταραχές έχουν περιγραφεί σε σχέση με τη HIV-λοίμωξη, ανεξάρτητα από τη λήψη αγωγής, το είδος των μεταβολικών διαταραχών που εμφανίζονται στους ασθενείς που λαμβάνουν PIs είναι διαφορετικό και περιλαμβάνει υπερλιπιδαιμία, αντοχή στην ινσουλίνη και σε μικρό ποσοστό νεοεμφανιζόμενο σακχαρώδη διαβήτη, υπογοναδισμό ή υπερουριχαιμία. Αν και μια ομολογία στην καταλυτική θέση του ενζύμου της HIV-πρωτεάσης με δύο πρωτεΐνες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση του μεταβολισμού των λιπιδίων έχει οδηγήσει στην υπόθεση ότι το σύνδρομο είναι αποτέλεσμα της αναστολής της δράσης των ενζύμων αυτών από τους PIs, υπάρχουν αναφορές ασθενών με στοιχεία του συνδρόμου, που δεν έχουν λάβει αγωγή με ΡΙ. Η ανεύρεση σαφούς ορισμού, η ακριβής επίπτωση, η δυνατότητα αναστρεψιμότητας, η συσχέτιση με συγκεκριμένο είδος φαρμάκου, η αιτιοπαθογένεια, η αντιμετώπιση και οι μακροχρόνιες επιπτώσεις, όπως η καρδιαγγειακή νόσος, αποτελούν πεδία έρευνας. Μέχρι στιγμής υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα και περαιτέρω μελέτες απαιτούνται για τη διαλεύκανσή τους.

Λέξεις ευρετηρίου: Ανεπιθύμητες ενέργειες, Αντιρετροϊκή αγωγή, HIV-λοίμωξη, Λιποδυστροφία.